Συνέντευξη στην Ελένη Δρακάτου

Σε μια εποχή όπου ο ρυθμός της ζωής καταναλώνει τη σκέψη πριν προλάβει να διαμορφωθεί, ο πολυσχιδής καλλιτέχνης Χρίστος Χαλικιάς επιλέγει την αργή ματιά.

Εικαστικός, μεταφραστής και σκηνοθέτης, κινείται ανάμεσα στο θέατρο, τη λογοτεχνία και τη μετάφραση, με σταθερή εμμονή: την ανθρώπινη παρουσία.

Μιλά στο Keysmash για την τέχνη ως τρόπο επιβίωσης, για τη σιωπή ως πράξη αντίστασης, για τη μνήμη, τον χρόνο και την ομορφιά που επιμένει να φωτίζει το σκοτάδι.

Η τέχνη μέσα στην καθημερινότητα — τι σημαίνει για σένα;

Η τέχνη είναι η πιο ακριβής μορφή επιβίωσης. Δεν τη βλέπω ως πολυτέλεια, ούτε ως μέσο διαφυγής από την πραγματικότητα. Αντίθετα, είναι ο τρόπος να σταθείς μέσα στην πραγματικότητα χωρίς να σε καταπιεί.

Ζούμε σε μια εποχή που όλα συμβαίνουν ταυτόχρονα — η πληροφορία, ο φόβος, η ταχύτητα, η εξάντληση. Και μέσα σε αυτήν την υπερφόρτωση, η τέχνη είναι ο μόνος τρόπος να επαναφέρεις το βλέμμα σου στο ουσιώδες.

Να θυμηθείς πως υπάρχει χρόνος, σώμα, φωνή, παρουσία. Δεν δημιουργώ για να ξεφύγω, αλλά για να σταθώ ακίνητος και να δω τι συμβαίνει πραγματικά. Κάθε έργο, όσο μικρό κι αν είναι, είναι μια απόπειρα να φτιάξεις έναν μικρό χώρο όπου μπορείς να αναπνεύσεις ξανά — έστω για λίγο, αληθινά.

Πιστεύεις ότι η σιωπή έχει πολιτική διάσταση;

Ναι — και μάλιστα, είναι η πιο δύσκολη μορφή πολιτικής πράξης. Η σιωπή σήμερα δεν είναι έλλειψη λόγου, αλλά τρόπος να διαφυλάξεις το νόημα.

Ζούμε μέσα σε έναν συνεχή βόμβο: γνώμες, δηλώσεις, θόρυβος. Όμως, μέσα σε αυτόν τον κατακλυσμό, η αλήθεια χάνεται όχι επειδή δεν υπάρχει, αλλά επειδή δεν προλαβαίνει να ακουστεί.

Η σιωπή δεν σημαίνει υποχώρηση. Σημαίνει συγκέντρωση, συνείδηση, εσωτερικό ρυθμό.

Η τέχνη που σιωπά, στην πραγματικότητα φωνάζει — απλώς σε άλλη συχνότητα.

Όταν καταφέρεις να σταθείς μέσα σε έναν κόσμο που κραυγάζει και να πεις «θα μιλήσω όταν το έχω ζήσει», τότε η φωνή σου αποκτά βάρος.

Η σιωπή είναι ο τόπος όπου ωριμάζει η φωνή.

Τι σημαίνει για σένα η πόλη;

Η πόλη είναι το κοινό μας σώμα. Δεν είναι φόντο, είναι μνήμη, είναι ρυθμός, είναι τρόπος να ζεις.

Η Αθήνα — και ειδικά οι περιοχές που έχουν φθορά, ιστορία, αμφισημία όπως η Κυψέλη ή η Πατησίων — είναι για μένα ένας τεράστιος καθρέφτης: εκεί όπου βλέπεις ταυτόχρονα την κατάρρευση και την επιμονή.

Οι άνθρωποι στις στάσεις, τα άδεια μαγαζιά, οι στοές που μυρίζουν παλιά ιστορία — είναι τα υλικά της τέχνης μου.

Δεν γράφω για την πόλη, γράφω μέσα από αυτήν.

Η τέχνη μου δεν υπάρχει χωρίς την πραγματικότητα του δρόμου. Κάθε ήχος, κάθε βλέμμα, κάθε σιωπή μέσα στον αστικό ιστό είναι μια μαρτυρία για το τι σημαίνει να ζεις ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους.

Η πόλη είναι ο μεγάλος αφηγητής· εγώ απλώς τον ακούω.

Τα κοινωνικά γεγονότα — επηρεάζουν τη δημιουργία σου;

Όσο κι αν θα ήθελα να πω πως δημιουργώ ανεξάρτητα, δεν γίνεται. Η τέχνη είναι πάντα διάλογος με την εποχή της — είτε το παραδέχεσαι είτε όχι.

Δεν γράφω πολιτικά συνθήματα, αλλά η πραγματικότητα εισβάλλει από παντού.

Όταν βλέπεις αδικία, φόβο, φτώχεια, βία, δεν μπορείς να γράψεις αθώα.

Κι όμως, η πρόθεσή μου δεν είναι να καταγγείλω. Θέλω να μετασχηματίσω — να πάρω το γεγονός και να το μετατρέψω σε συναίσθημα, σε εικόνα, σε επίγνωση.

Για μένα, ο ρόλος της τέχνης είναι να δείχνει αυτό που δεν φαίνεται — την εσωτερική δόνηση πίσω από το γεγονός.

Η κοινωνία αλλάζει, οι άνθρωποι πληγώνονται, αλλά μέσα στην πληγή αυτή κρύβεται και η δυνατότητα του φωτός. Εκεί με ενδιαφέρει να στέκομαι.

Ο χρόνος, ως έννοια, φαίνεται να σε απασχολεί συχνά. Τι είναι ο χρόνος για σένα;

Ο χρόνος είναι ο μεγαλύτερος ρόλος που παίζουμε όλοι μας. Δεν τον κατέχουμε, απλώς τον διασχίζουμε.

Στην τέχνη, ο χρόνος παύει να είναι γραμμικός. Μπορεί να απλώνεται, να συρρικνώνεται, να επιστρέφει.

Όταν γράφω, νιώθω ότι δουλεύω πάνω στην ουσία του χρόνου — προσπαθώ να τον κάνω απτό.

Η τέχνη, στην πραγματικότητα, είναι ένας τρόπος να παγώσεις τον χρόνο για λίγο, να τον δεις, να τον αγγίξεις.

Μου αρέσει να πιστεύω ότι κάθε έργο είναι μια μικρή τσέπη χρόνου που σώζεται μέσα στο χάος.

Μια στιγμή που δεν πέρασε, αλλά μένει να φωτίζει τις υπόλοιπες.

Τι ρόλο παίζει η μνήμη στο έργο σου;

Η μνήμη είναι ο τόπος όπου όλα επιστρέφουν. Δεν υπάρχει τίποτα πιο αληθινό από μια μνήμη που δεν θυμάσαι πια καθαρά.

Η μνήμη μεταμορφώνει το πραγματικό σε ποίηση, και αυτή είναι η πρώτη ύλη της τέχνης.

Δεν με ενδιαφέρει η πιστή αναπαράσταση του παρελθόντος — με ενδιαφέρει η αίσθηση του ίχνους.

Όπως το αποτύπωμα που αφήνει ένα σώμα πάνω στην άμμο πριν το σβήσει ο άνεμος.

Εκεί, στο σημείο που κάτι υπήρξε και δεν υπάρχει πια, αρχίζει η τέχνη.

Η μνήμη δεν είναι ανάμνηση· είναι τρόπος να επιβιώνεις μέσα στο χρόνο χωρίς να τον αρνείσαι.

Η ελπίδα έχει θέση στην τέχνη;

Έχει — αλλά είναι μια δύσκολη, ώριμη ελπίδα. Όχι η ελπίδα που προσποιείται το φως, αλλά εκείνη που το αναζητά μες στο σκοτάδι.

Η ελπίδα για μένα είναι η πιο ριζοσπαστική μορφή πίστης στον άνθρωπο.

Να βλέπεις την κατάρρευση και να εξακολουθείς να δημιουργείς.

Να ξέρεις ότι τίποτα δεν εγγυάται τη λύτρωση, και παρ’ όλα αυτά να γράφεις, να σκηνοθετείς, να ανασαίνεις.

Η τέχνη είναι πράξη εμπιστοσύνης: πίστη ότι ο κόσμος, όσο κι αν μοιάζει χαμένος, μπορεί να ξαναειπωθεί.

Αυτό για μένα είναι ελπίδα.

Ποιος είναι για σένα ο ρόλος του καλλιτέχνη σήμερα;

Ο καλλιτέχνης δεν είναι διακοσμητής του κόσμου. Είναι ο μάρτυρας της αλήθειάς του.

Δεν χρειάζεται να εξηγεί, ούτε να εκπαιδεύει. Χρειάζεται να παρατηρεί με ακρίβεια.

Η εποχή μας δεν ζητάει καλλιτέχνες που επιβεβαιώνουν, αλλά που αμφισβητούν.

Που μπορούν να πουν “δεν ξέρω”, χωρίς να κρύβονται πίσω από σχήματα.

Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι να παραμένει ευάλωτος — να νιώθει τον παλμό της εποχής, να εκτίθεται, να μετατρέπει την εμπειρία σε εικόνα και φωνή.

Ο καλλιτέχνης είναι το μέσο μέσω του οποίου ο κόσμος ονειρεύεται τον εαυτό του λίγο διαφορετικό.

Πώς ορίζεις την ομορφιά;

Η ομορφιά δεν είναι ευκολία. Είναι ρίσκο. Δεν προκύπτει από τη συμμετρία, αλλά από την αποκάλυψη.

Η αληθινή ομορφιά δεν είναι αυτό που φαίνεται, αλλά αυτό που σε σταματά για λίγο — που σε αναγκάζει να δεις αλλιώς.

Μπορεί να υπάρχει μέσα σε μια ρωγμή, σε ένα βλέμμα που κρατά λίγο παραπάνω, σε μια φράση που δεν ολοκληρώνεται.

Η ομορφιά δεν είναι αντίθετη της ασχήμιας — είναι η μεταμόρφωσή της.

Όταν κάτι πληγώνει και, ταυτόχρονα, φωτίζει, τότε αγγίζει το πεδίο της ομορφιάς.

Τι σε κινεί να συνεχίζεις να δημιουργείς;

Η ανάγκη. Όχι η φιλοδοξία ούτε η αναγνώριση, αλλά εκείνη η βαθιά, σχεδόν σωματική ανάγκη να μετατρέψεις το άρρητο σε κάτι απτό.

Κάθε φορά που γράφω ή στήνω μια σκηνή, είναι σαν να συνομιλώ με αυτό που δεν ειπώθηκε ποτέ.

Η δημιουργία για μένα είναι τρόπος προσευχής — μια μορφή άσκησης μέσα στην αβεβαιότητα.

Όσο υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούν να ειπωθούν, θα συνεχίζω να ψάχνω τις λέξεις που τα πλησιάζουν.

Η τέχνη, στο τέλος, δεν είναι τίποτα άλλο από μια προσπάθεια να κρατήσεις ζωντανό το άυλο.

Η συνάντηση με τον Χρίστο Χαλικιά δεν μοιάζει με συζήτηση· μοιάζει με επιβράδυνση του χρόνου.

Οι λέξεις του έχουν ρυθμό αναπνοής, οι παύσεις του βαρύνουν όσο οι φράσεις.

Μιλώντας για την τέχνη, μιλά για την ίδια τη ζωή — για την ανάγκη να στεκόμαστε, να βλέπουμε, να αντέχουμε.

Σε έναν κόσμο που βιάζεται, εκείνος επιμένει να περπατά αργά.

Και να θυμίζει πως αυτό, τελικά, είναι η πιο ριζοσπαστική πράξη.