Άννα Ποταμιάνου: Πέθανε η εμβληματική ψυχαναλύτρια

Η κορυφαία Ελληνίδα ψυχαναλύτρια, Άννα Ποταμιάνου έφυγε από τη ζωή στις 28 Αυγούστου.

Η Άννα Ποταμιάνου ήταν διδάσκουσα ψυχαναλύτρια της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας Παρισίων και της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, της οποίας διετέλεσε ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος. Το κλινικό και θεωρητικό έργο της καλύπτει πολλούς τομείς της ψυχανάλυσης με ιδιαίτερη αιχμή στα θέματα των οριακών και των ψυχοσωματικών οργανώσεων, του τραύματος, των ταυτίσεων και της αισθητικής.

Η Άννα Ποταμιάνου μελέτησε την τέχνη και τους μύθους. Γενικότερα εμπλούτισε το ψυχαναλυτικό κίνημα στην χώρα μας με την φροϋδική προσέγγιση, όπως αυτή αναπτύχθηκε στις γαλλόφωνες αλλά και στις αγγλόφωνες χώρες.

«Ο χωροχρόνος του λαβύρινθου, θεωρούμενος ως χώρος του ψυχισμού αγκαλιάζει μεταφορικά τόσο τα σκοτεινά τρίσβαθα του αδιαμόρφωτου ενορμητικού, όσο και την συγχυτική αρχική περίοδο της σκέψης που δεν διαθέτει τον λόγο και δεν διαφοροποιεί. ‘Όμως μέσα στον λαβύρινθο θα ξετυλιχθεί βαθμιαία το νήμα που διακινεί την προσοχή και τις προσπάθειες του Θησέα. Ο ήρωας θα αγωνισθεί όχι μόνον για να βρει την έξοδο, αλλά και για να νικήσει τον Μινώταυρο, δηλαδή τις δυνάμεις (έξω και μέσα του) που αντιστρατεύονται την αναπαράσταση, την σκέψη και τα διαβήματα που την ακολουθούν. Θησέας και Αριάδνη συλλογίζονται το “δυνατόν γενέσθαι” και σίγουρα οι μορφές τους αντιπροσωπεύουν διαστάσεις αποστασιοποιήσεως από τις αδιέργαστες και αδιαφοροποίητες διεγέρσεις. Η σκέψη εδώ ανοίγει τα αδιέξοδα του λαβυρίνθου, διασπά την μαύρη καταχνιά του πεδίου στο οποίο κινείται ο ζωάνθρωπος Μινώταυρος, διαπερνά το ασυνείδητο της μόνωσης του όντος που είναι κλειστό στην σκέψη, και απλώνεται όπως η Αριάδνη ξετυλίγει τον μίτο της ή ο Δαίδαλος τις δεξιότητες του. Σαν τον Θησέα ο άνθρωπος μαθαίνει να αναζητά και να ανακαλύπτει. Ωστόσο, όταν τελικά ο Θησέας κατορθώσει να ξεφύγει από την Κρήτη, θα εγκαταλείψει την Αριάδνη στην Νάξο, εξαπατώντας την, αλλά θα ξεχάσει και να αλλάξει και τα πανιά του καραβιού του κατά την επιστροφή στην Αθήνα. Γίνεται έτσι πρόξενος θανάτου του πατέρα του, Αιγέα, του οποίου θα πάρει την θέση. Παρασπονδίες και αστοχίες λοιπόν που μαρτυρούν ότι οι διανοίξεις της σκέψεως δεν εξουδετερώνουν τις ενορμητικές πιέσεις και ότι ο ψυχαναγκασμός των επαναλήψεων καραδοκεί για να επιβάλλει την παρουσία του. Εάν οι πρώτες εμπειρίες του ατόμου έχουν εμποτισθεί από πολύ ισχυρές συγκινησιακές φορτίσεις και εάν σημαντικές επαναληπτικές στερήσεις έχουν αναστείλει την διακίνηση της ψευδαισθήσεως της ικανοποιήσεως και την αντίστοιχη αποστασιοποίηση από το πρωτογενές μητρικό αντικείμενο, οι δυσκολίες της εικονοποιήσεως και της αναπαραστάσεως είναι μεγάλες. Η πορεία εξελίξεως της σκέψεως δεν αποκόπτεται από τον ηφαιστειώδη λαβύρινθο των αχαλίνωτων συγκινησιακών φορτίσεων. Η μορφοποιητική και αναπαραστατική λειτουργικότης του Εγώ κλονίζεται ή αφανίζεται. Ένας Μινώταυρος βρυχάται την απομόνωση του ψυχισμού. Κανείς δεσμός δεν τρέφει τις διαδικασίες συνδέσεων που τόσο απασχόλησαν τον Freud.
Αντίθετα στο επίπεδο που εκπροσωπείται από την μορφή της Αριάδνης, τα πράγματα εμφανίζονται διαφορετικά. Η Αριάδνη επιθυμεί και ψάχνει να συναντήσει το αντικείμενο· αντικείμενο ερωτικό δεμένο με την ευχαρίστηση. Όταν εμφανίζεται ο Θησέας, η αντίληψη της παρουσίας του ξυπνάει μέσα της το ενδιαφέρον για το επιθυμητό. Ξέρει να τον πλησιάσει και να τον γοητεύσει. Δεν διστάζει να συνδεθεί, έστω και αν ο δεσμός της δοκιμάζεται στα χρώματα της αφοσιώσεως. Όμως η Αριάδνη θα τρανταχθεί και από την ανάγκη να σκεφθεί πώς θα σώσει τον Θησέα» έγραψε στην εξαιρετική της ανάλυση για το νήμα μέσα στο Λαβύρινθο.

Ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης υπερασπίστηκε με σθένος την ανάπτυξη του ψυχαναλυτικού κινήματος, χωρίς ποιοτικές εκπτώσεις.

Ίδρυσε, οργάνωσε και διηύθυνε το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών (1956-1968 και 1994-1998).

Υπήρξε πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας (1998-2002) και πολλών ελληνικών και ξένων Εταιρειών.

Έχει εκδώσει 8 βιβλία, 3 μονογραφίες και συνεργάσθηκε στην έκδοση 17 συλλογικών βιβλίων. ‘Εχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό άρθρων σε ξένα και ελληνικά περιοδικά.

Έχει τιμηθεί με τα Μετάλλια της Ελληνικής Αντιστάσεως και του Γαλλικού Ερυθρού Σταυρού, καθώς και με διακρίσεις της Ακαδημίας Αθηνών και των Φίλων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.

Το 2019 κυκλοφόρησε το πιο πρόσφατο βιβλίο της «Η ποίησις των ονείρων» (εκδ. Ικαρος), ένα βιβλίο-οδηγός για όσους ενδιαφέρονται για την «ποίηση» του ανθρώπινου νου.