«Τα τρία φιλιά… Η Σταχτιά γυναίκα» - Κριτική

της Τζένη Κουκίδου

Ένα από τα πράγματα που με γοητεύουν στο θέατρο είναι όταν η δραματική τέχνη εμπνέεται ή πηγάζει από τη λογοτεχνία. Μου αρέσει η πρόκληση της παρουσίασης ενός έργου που έκανε την εμφάνισή του με διαφορετικό τρόπο –σε αυτή την περίπτωση συγγραφικά– και η μεταφορά του στην σκηνή ή η διασκευή σε κάτι νέο.

Στην παράσταση, Τα τρία φιλιά… Η σταχτιά γυναίκα, η Σοφία Φιλιππίδου διασκεύασε και σκηνοθέτησε τα δύο ομότιτλα θεατρικά έργα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, ενός αξιολογότατου μα, δυστυχώς, καθόλου δημοφιλούς συγγραφέα-λογοτέχνη, του οποίου η προσφορά στο ελληνικό θέατρο είναι θεάρεστη.

Στην υπόθεση, η Δώρα και η Λιάνα είναι δύο ορφανά κορίτσια που βγαίνουν μυστικό ραντεβού, αφού το σκάνε κρυφά από το παρθεναγωγείο, με τον Εύελπι Φαίδη. Η Δώρα είναι εκείνη που σχετίζεται μαζί του, έχει ήδη γευτεί το φιλί του, ενώ η Λιάνα είναι κρυφά ερωτευμένη. Οι δυο τους τελικά παντρεύονται όμως εκείνη αρρωσταίνει βαριά και η Λιάνα τούς επισκέπτεται στο ξενοδοχείο τους. Και τότε, η Δώρα θα ζητήσει από τον σύζυγό της να την φιλήσει για τελευταία φορά γνωρίζοντας πως μοιραία θα χωρίσουν για πάντα.

Στο δεύτερο μέρος, όταν η Σταχτιά γυναίκα καταφθάνει στην έπαυλη ενός φρεσκοπαντρεμένου ζευγαριού δημιουργείται μια αλλόκοσμη, περίεργη κατάσταση. Ο νεαρός σύζυγος μαγεύεται από την παρουσία της Σταχτιάς αλλά η γυναίκα του παραληρεί και τελικά «φεύγει». Στο ανοιχτό παράθυρο, ο μικρός γιος τους, ο Δώρος, θα γλιστρήσει μέσα από τα χέρια της Σταχτιάς και θα πέσει στα βράχια της θάλασσας.

Τα κείμενα οργιάζουν από πληθώρα συμβολισμών, πάθος, έρωτα και θάνατο. Τα δύο έργα –που εδώ ενώνονται εντέχνως με στοιχεία-γέφυρες από την κυρία Φιλιππίδου– έχουν απόκοσμη αύρα, αυτό το μη πραγματικό, το σουρεαλιστικό στοιχείο ή το μεταφυσικό (σε κάθε περίπτωση είναι «ανοιχτά» προς τον αναγνώστη ή θεατή ώστε να «συμπληρώσει» εκείνος τις εικόνες κατά πώς διαισθάνεται τις συνθήκες, τους ήρωες, το παρελθόν και το μέλλον τους), διαθέτουν ένα μείγμα ρεαλισμού πεζής πραγματικότητας-κανονικότητας και εξωπραγματικού μυθικού κόσμου μαζί. Ό,τι κι αν συμβεί όμως, χαρακτηρίζονται από ανθρωποκεντρισμό, τραγικότητα και υπαρξιακά θέματα.

Στην παραστασιοποίηση, εμβόλιμες προβολές δίνουν πληροφορίες και ολοκληρώνουν αυτό που συμβαίνει κάθε φορά επί σκηνής με έναν κινηματογραφικό τρόπο (αυτό που γίνεται ζωντανά μπροστά μας το βλέπουμε να προβάλλεται και στο πανί από άλλη γωνία ή σε συνέχεια κ.λπ.). Μια πολύ όμορφη προσθήκη που λειτουργεί συμπληρωματικά και γόνιμα.

Στα άλλα στοιχεία της παράστασης, αξίζει οπωσδήποτε μια αναφορά στα κοστούμια. Έχουν επιλεχθεί ιδιαίτερα κομμάτια που όμως δεν χαρακτηρίζουν μια εποχή, μια τάση ή μια μόδα· έτσι, προσφέρουν το ξεχωριστό στοιχείο στον εκάστοτε χαρακτήρα πάνω στην σκηνή αλλά συνδράμουν και στο διαχρονικό, που είναι σημαντικό στο παρόν έργο, αφού τα υπαρξιακά ζητήματα που θέτει δεν «ακολουθούν» μια συγκεκριμένη εποχή, εξετάζονται αέναα.

Δεν αξίζει να αναλύσουμε αρθρογραφικά κάτι. Αυτό που αξίζει –πάντοτε, και για κάθε παράσταση– είναι να πάτε εκεί, να ζήσετε την εμπειρία και να αφουγκραστείτε τους χαρακτήρες, τη ζωή και τη μοίρα τους. Και θα φύγετε πιο γεμάτοι, με την υπέροχη μουσική επένδυση της παράστασης ακόμα στα αυτιά σας και τις στιγμές που βιώσατε να λειτουργούν «επεμβατικά» μέσα σας. Το έργο χαρακτηρίζεται από έναν απόηχο, που συνεχίζει και μετά την αυλαία, αποτέλεσμα της αισθαντικής ματιάς της Σοφίας Φιλιππίδου και των άξιων ηθοποιών του.

Τζένη Κουκίδου

Σκηνοθετικό σημείωμα:

«Τα τρία φιλιά… Η Σταχτιά γυναίκα» μετά την διαδικτυακή παρουσίαση στο youtube ως «θεατροφίλμ», μεταφέρονται τώρα στο θέατρο Μεταξουργείο.

Το έργο –ένα ρομαντικό δράμα με συμβολικές αναφορές– είναι μια διασκευή από δύο έργα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, που μας έχει μαγέψει με την αισθητική του λεπτολογία, το πάθος και τους μυστηριώδεις συμβολισμούς του. Η έλξη των σωμάτων και των φύλων, μια εμμονή στα φιλιά και η σημασία που δίνει σ’ αυτά ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος, τα τρία μοιραία φιλιά, προς την άπιαστη «ιδανική» ερωμένη, μια ουτοπία, η αναφορά στην συμβολική θυσία ενός παιδιού με το όνομα Δώρος –κάτι σαν το θείο βρέφος– η «ανάσταση» της ηδονής, που λεπταίνει τις αισθήσεις καθώς και η μυστική ένωση με τη φύση, μας φαίνονται ίσως απόκοσμα και μυθικά, αποκτούν όμως, μέσα από την σουρεαλιστική μεταφορά στο σήμερα, ένα νέο νόημα που μας ξαφνιάζει με την διαχρονικότητά του. Το απρόβλεπτο τραγικό στοιχείο, που ενεδρεύει στο έργο σε συνάρτηση με τον συμβολισμό της θυσίας, συναντάει την ανησυχία μας στο εδώ και τώρα και επιβεβαιώνει την αρχαία αλλά και εν τέλει παντοτινή υπαρξιακή αγωνία.

Σοφία Φιλιππίδου

Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος ιδρυτής της Νέας Σκηνής, γεννήθηκε στην Αθήνα την 1η Αυγούστου 1867 και πέθανε την 1η Νοεμβρίου 1911. Ο βίος του Χρηστομάνου περιβάλλεται από το ρομαντικό παραμύθι, όπου ο ευγενής και χτυπημένος από τη μοίρα καμπούρης ερωτεύεται παθιασμένα αλλά πλατωνικά την απρόσιτη βασίλισσά του. Ο Μωρίς Μπαρρές, μεταφραστής του στα γαλλικά, έγραψε για τη συνάντηση του με την αυτοκράτειρα Ελισάβετ της Αυστρίας: …ήταν ένας νέος Αθηναίος φοιτητής που μελετούσε όλη την ημέρα ίσα μ’ αργά το απόβραδο σε μια μελαγχολική πολυκατοικία κάποιου προαστίου της Βιέννης. Μονάχος εκεί που ξεφύλλιζε λατινικά κείμενα για τη διδακτορική του διατριβή, ονειρευόταν και κάποτε κι αναστέναζε. Όταν έπεφτε το βράδυ, ένα κοτσύφι ερχόταν και ακουμπούσε στην αντικρινή στέγη κι ετραγουδούσε, τραγουδούσε ως που το σκοτάδι έσβηνε το μικρούλι του σχήμα και τη γλυκόλαλη φωνούλα του. Και να που μια φορά της κατέβηκε της Αυτοκρατόρισσας να μάθει ελληνικά και θέλησε έναν νέο Έλληνα να την ακολουθάει στους περιπάτους της. Της είπαν τότε για το φοιτητή. Κι εκείνη έστειλε αμέσως μια χρυσή καρότσα και τον πήρε στο παλάτι της…

Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος έγραψε την Σταχτιά γυναίκα πρώτα στα γερμανικά το 1896. Το έργο μεταφράστηκε στα ελληνικά από ένα άγνωστο μεταφραστή και δεν ανέβηκε ποτέ στο θέατρο. Τα Τρία φιλιά –δραματικό τρίπρακτο έργο– γράφτηκε το 1908 και πρωτοπαρουσιάστηκε την ίδια χρονιά από τους διαδόχους του στη Νέα Σκηνή. Επιτυχία έγινε όταν το έπαιξε η Μαρίκα Κοτοπούλη, που ζωντάνεψε τον κύριο ρόλο με όλη τη δύναμη του ώριμου πια ταλέντου της και δόνησε τη φορτική αλλά και μελωδική του φρασεολογία με τη θέρμη της συναρπαστικής και γοητευτικής της φωνής. Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος υπήρξε ο πρώτος Έλληνας που είχε ευρωπαϊκή εκδοτική επιτυχία (με το πολυμεταφρασμένο Tagebucher), ενώ θεωρείται ο κατεξοχήν πρωτεργάτης του νεοελληνικού θεάτρου. Η προσπάθεια που έκανε με τη Νέα Σκηνή μνημονεύεται μέχρι τις μέρες μας ως η εκσυγχρονιστική στροφή του θεάτρου μας και η βάση της θεατρικής παιδείας του τόπου. Η γενικότερη συνεισφορά του στο ελληνικό θέατρο παραμένει ανεκτίμητη.

Συντελεστές παράστασης:

Δραματουργική διασκευή/θεατροφίλμ/σκηνοθεσία: Σοφία Φιλιππίδου

Μουσική: Μιχάλης Βρέττας

Βοηθός σκηνοθέτη: Σπύρος Βασιλάκης

Φωτογραφίες: Δανάη Γκουτκίδου

Σκηνικά/κοστούμια: Σοφία Φιλιππίδου

Χορογραφία του φιλιού στην Σταχτιά γυναίκα: Κωνσταντίνος Γεωργόπουλος

Αφίσα: Κώστας Φωτόπουλος

Διεύθυνση παραγωγής/φωτισμοί: Βάσω Στεργίου

Νομική σύμβουλος: Μαίρη Φραγκιαδάκη

Επικοινωνία παράστασης: Μαριάννα Παπάκη, Νώντας Δουζίνας

Παίζουν με σειρά εμφάνισης: