«Οιδίπους επί Κολωνώ» – Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Γρηγόρης Ιωαννίδης
Αρκεί να δει κανείς την πορεία του για να διαπιστώσει πως προετοίμαζε αυτή τη στιγμή για χρόνια, σαν την κορυφή μιας ανάβασης πολυετούς και πολύμοχθης. Στους μεγάλους ηθοποιούς δεν βλέπουμε απλώς να ερμηνεύουν έναν ρόλο. Τους βλέπουμε να τον «καταθέτουν» – μαζί με αυτόν, αφήνουν μπροστά μας και ό,τι τους έφτασε μέχρι εκεί
Σαν «ένα κλασικό ανέβασμα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας» περιγράφεται ο «Οιδίπους επί Κολωνώ» στο δελτίο Τύπου και αυτό βέβαια λέει πολλά. Δεν είναι της ώρας να συζητήσουμε τι στο καλό να σημαίνει αυτό το «κλασικό ανέβασμα»∙ μα ας δεχθούμε πως είναι από τις περιγραφές που τις καταλαβαίνεις καλύτερα στο πλαίσιό τους παρά σαν αρχίσεις να ασχολείται με αυτές τις ίδιες. Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, το «κλασικό» χρησιμοποιείται με την έννοια του «αναμενόμενου». Είναι αυτό που όχι μόνο γνωρίζουμε πως θα δούμε, αλλά που κατά βάθος περιμένουμε να δούμε.
Στο προηγούμενο κιόλας σημείωμά μου σε αυτή εδώ τη στήλη χαρακτήρισα τη μέχρι εκείνη τη στιγμή εμπειρία μας από την Επίδαυρο σαν την επικράτηση του σκηνοθέτη. Πράγματι, ό,τι είχαμε δει μέχρι την προηγούμενη εβδομάδα ανήκε στο πεδίο του δημιουργού που, εκτός από την επιμέλεια και ρύθμιση των επί σκηνής στοιχείων της παραγωγής, έχει αναλάβει ακόμη την πρωτοβουλία να παρέμβει δυναμικά στην αναβίωση της τραγωδίας. Και το κάνει αυτό με την απόδοσή της σύμφωνα με την προσωπική του δημιουργική ανάγνωση, που μπορεί να σημαίνει κάποτε μέχρι και ευθεία παρέμβαση στο ίδιο το νόημα ή στη σκηνική της εικόνα.
Ούτε το πόσο νόμιμο είναι αυτό ή πόσο πρωτότυπο πλέον, ας μη μας απασχολήσει αυτή τη στιγμή. Γιατί έτσι ή αλλιώς η Επίδαυρος δόθηκε το προηγούμενο διήμερο στον άλλο μεγάλο συντελεστή της αναβίωσης στα νεότερα χρόνια: Στον ηθοποιό της. Αν, μάλιστα, σε αυτόν συμπληρώσουμε τον αόρατο, αλλά πανταχού παρόντα θεατρικό επιχειρηματία, έχουμε τους δυο άλλους βασικούς πρωτεργάτες της εδραίωσης του αρχαίου δράματος στη μεγάλη, την κοινή συνείδηση των μεταπολεμικών χρόνων.
Αυτό ήταν πριν από όλα ο «Οιδίπους επί Κολωνώ» στην Επίδαυρο – ήταν ο Δημήτρης Καταλειφός σε έναν ρόλο ζωής. Οι θεατρόφιλοι μετρούν το παρελθόν με τους ρόλους που είδαν να ζωντανεύουν στο θέατρο από μεγάλους ηθοποιούς. Οπως οι παλιότεροι καυχιόντουσαν πως πρόλαβαν κάποτε να δουν τον Μινωτή, μπορούν πια και οι σημερινοί νέοι να έχουν παράσημο πως είδαν τον Καταλειφό «να παίζει Οιδίποδα». Από την άλλη όμως ο Οιδίποδας είναι και κυριολεκτικά ένας ρόλος ζωής για τον πρωταγωνιστή. Αρκεί να δει κανείς την πορεία του για να διαπιστώσει πως προετοίμαζε αυτή τη στιγμή για χρόνια, σαν την κορυφή μιας ανάβασης πολυετούς και πολύμοχθης. Αυτό είναι. Στους μεγάλους ηθοποιούς δεν βλέπουμε απλά να ερμηνεύουν έναν ρόλο. Τους βλέπουμε να τον «καταθέτουν» – μαζί με αυτόν, αφήνουν μπροστά μας και ό,τι τους έφτασε μέχρι εκεί.
Ελάτε λοιπόν για λίγο στη θέση του σκηνοθέτη Γιώργου Σκεύα. Τι θα κάνατε εσείς, αν υπό τη δική σας διεύθυνση ο Δημήτρης Καταλειφός έφτανε στον Κολωνό; Η στάση του φανερώνει νομίζω εκτός από την εκτίμηση στο πρόσωπο του ηθοποιού, στάση ευθύνης απέναντι σε όλη την παράδοση του θεάτρου που εκπροσωπεί.
Βέβαια, υπάρχει κοντά σε αυτούς, πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη, και ένας ακόμα που δεν πρέπει να αφήσουμε στη σεμνή του αφάνεια. Είναι ο μεταφραστής – και στη συγκεκριμένη περίπτωση οι δύο μεταφραστές του έργου, η Χρύσα Προκοπάκη και ο Θάνος Τσακνάκης. Το δικό τους χρέος βρίσκεται στο να δώσουν στην παράσταση κάτι περισσότερο από τη λαλιά της: Τη μετάδοση της διάνοιας που κεραυνοβολεί τη γλώσσα. Αλλά και τη μουσική που απαλύνει το ρίγος της. Είναι θαύμα πώς η μετάφραση τα κατάφερε αυτά, σμιλεύοντας τον δεκαπεντασύλλαβο με τη σμίλη του Αλεξανδρινού! Ναι, έχουμε κι εδώ τη στερνή κατάθεση μιας μακριάς πορείας, αυτή τη φορά από τη μεριά του μεταφραστή.
Στο κέντρο όπως είπαμε είναι ο Οιδίποδας του Δημήτρη Καταλειφού. Ενας μεγάλος ρόλος που ασφαλώς συνδέεται με τον «Τύραννο», στα χέρια του ηθοποιού όμως αποκτά τη δική του αυτόνομη σημασία. Ο Οιδίποδας του Καταλειφού είναι ο αποσυνάγωγος έκπτωτος ήρωας στον οποίο η βάσανος γίνεται λόγος της σωτηρίας. Δεν είναι «θετικός» ήρωας, ούτε μάρτυρας της αγιολογίας μας – υπάρχουν στιγμές που φέρνει στον νου ομηρικό ήρωα με τις αντιδράσεις και την οργή του. Ο Καταλειφός μάς δείχνει ότι ο Οιδίποδας καταλήγει στο φως προχωρώντας στο σκοτάδι, στην ατραπό του έσχατου εκείνου δρόμου, που αν σώζεται κανείς είναι λόγω της γενναιότητάς του να συναντήσει στα σκοτεινά τον εαυτό του. Η πόλη θα έχει για πολιούχο της έναν τέτοιον άταφο και πλάνητα, έναν καταραμένο και ικέτη. Ποια πόλη είναι τόσο μεγάλη ώστε να συμπεριλάβει στη μυθολογία της αυτόν τον ήρωα του εσωτερικού νόστου;
Οι άλλοι ηθοποιοί λειτουργούν σαν προβολείς που φωτίζουν από τη μεριά τους το πρόσωπο του Οιδίποδα. Ο Χρήστος Χατζηπαναγιώτης αποδίδει τον Θησέα με σκηνικό κύρος, ο Κρέων του Χρήστου Σαπουντζή γίνεται πειστικά ο αρνητικός καταλύτης της υπόθεσης, ο Μάξιμος Μουμούρης μεταφέρει έναν μετανιωμένο, μα προορισμένο να χαθεί, Πολυνείκη. Οι δύο αδελφές, η Αντιγόνη της Αγγελικής Παπαθεμελή και η Ισμήνη της Αλεξάνδρας Αϊδίνη, λειτουργούν συμπληρωματικά, ερμηνεύονται υποδειγματικά και στήνονται άριστα από τον σκηνοθέτη. Διακρίνω χωριστά και την απόδοση του Αγγελου από τον Γιώργο Νούση.
Λιτά –και περιοδεύοντα– τα σκηνικά της Λίλης Πεζανού. Εχω κάποιες ενστάσεις για τα κοστούμια της που μου φάνηκαν αυτή τη φορά χωρίς μεγάλη ένταση ή ιδιαίτερη πρωτοτυπία. Η μουσική της Σήμης Τσιλαλή συνοδεύει τις σκηνές, όμως έχω καλομάθει στην Επίδαυρο να ακούω ζωντανές ερμηνείες, όχι από τα ηχεία. Οι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου βοηθούν πολύ την κινηματογραφικού τύπου διδασκαλία του σκηνοθέτη.
Ο Χορός από τους Νίκο Νίκα, Γιώργο Φριντζήλα, Νίκο Δερτιλή, Γιώργο Μπούτσικα, Πάνο Αποστολόπουλο, Αντώνη Αντωνιάδη, Πάρι Παρασκευάδη δεν έχει κάποια αξιοσημείωτη παρουσία: σαν να τον έχουμε ξαναδεί πολλές φορές και πολλά χρόνια πριν. Ομως πρέπει να σημειώσουμε πως είναι άριστα διδαγμένος και πως τα μέλη του διαθέτουν ωραία παρουσία και άρτια φωνητική κατάρτιση.
Και δυο ακόμη παρατηρήσεις για το τέλος. Η πρώτη αφορά το σημείο της μετάφρασης που αναφέρει τον Χορό σαν «γέροντες». Για λόγους που όλοι αντιλαμβανόμαστε ο αληθινός Χορός που βλέπουμε αποτελείται από νέα παιδιά. Θα μπορούσε λοιπόν να αλλάξει –με τη σύμφωνη γνώμη των μεταφραστών– το σημείο για να μην προκαλεί το ελαφρύ μειδίαμα των θεατών. Η δεύτερη έχει να κάνει με τη σκηνή απαγωγής της Αντιγόνης από τον Κρέοντα και έναν στρατιώτη του. Αυτό που εμείς βλέπουμε έναν μόνο του να προβαίνει σε μια τολμηρή πράξη απέναντι σε ένα τσούρμο άντρες που μυστηριωδώς δεν κάνουν τίποτα να τον εμποδίσουν. Ας έβαζε ο σκηνοθέτης (ή παραγωγός) τουλάχιστον έναν δεύτερο στρατιώτη να κραδαίνει εναντίον του ένα όπλο… κάτι τέλος πάντων που να μη δοκιμάζει τόσο τη σύμβασή μας.
Μα ας τα αφήσουμε αυτά τα μικρά. Γιατί έχουμε στην ορχήστρα έναν Οιδίποδα που αναπνέει και προχωρεί με την ανάσα και το βήμα πολλών. Που στηρίζεται στους ώμους γιγάντων. Και γιγαντώνεται μπροστά μας. Ενας Οιδίποδας φόρος τιμής στον μεγάλο ηθοποιό της Επιδαύρου που έκανε την Επίδαυρο μεγάλη.
Πηγή:efsyn.gr
About Post Author
