Ραδιόφωνο: Το ταξίδι της ζωής μας στα ερτζιανά

«Μπαταρίες για το ραδιόφωνο μην ξεχάσεις», φώναζε ο παππούς, κάθε φορά που κάποιος έβγαινε για ψώνια, έχοντας το ένα αυτί μόνιμα κολλημένο στο μικρό ηχείο. Ένα τρανζιστοράκι τόσο δα, αλλά «εδώ μέσα χωράει όλος ο κόσμος» όπως έλεγε. Περνούσε το μικρό λουρί στον καρπό του χεριού του, το ‘κλεινε στη χούφτα του και το κουβαλούσε πάντα και παντού μαζί του.  «Μ’ αυτό το μαραφέτι ξημερώνουμε, μ’ αυτό νυχτώνουμε» παραπονιόταν η γιαγιά.  Το ‘παιρνε στο μπάνιο όταν πήγαινε να ξυριστεί, στην αυλή τα καλοκαίρια και δίπλα στο τζάκι τους χειμώνες, πίνοντας τον καφέ ή το τσιπουράκι του, στην αποθήκη όπου πήγαινε να μαστορέψει, στον μπαχτσέ, στο χωράφι, παντού, εκτός από το καφενείο.  Κι όλο έλεγε «Τούτο δω το μαραφετάκι είναι ο πιο καλός φίλος και μέγας διδάσκαλος».

Η γιορτή του ραδιοφώνου

Η 13^η Φεβρουαρίου καθιερώθηκε από την Unesco ως παγκόσμια ημέρα ραδιοφώνου.  Η απόφαση αυτή πάρθηκε ύστερα από πρόταση της Ισπανική Ακαδημίας ραδιοφώνου, τον Σεπτέμβριο του 2011. Διαβάζουμε στην επίσημη ιστοσελίδα της Unesco:

«Το ραδιόφωνο είναι ένα ισχυρό μέσο για τον εορτασμό της ανθρωπότητας σε όλη της την ποικιλομορφία και αποτελεί πλατφόρμα δημοκρατικού λόγου. Σε παγκόσμιο επίπεδο, το ραδιόφωνο παραμένει το πιο διαδεδομένο μέσο. Αυτή η μοναδική ικανότητα προσέγγισης του ευρύτερου κοινού σημαίνει ότι το ραδιόφωνο μπορεί να διαμορφώσει την εμπειρία της πολυμορφίας μιας κοινωνίας, να αποτελέσει χώρο για όλες τις φωνές να εκφραστούν, να εκπροσωπηθούν και να ακουστούν.{…} Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου 2021 (WRD 2021), η UNESCO καλεί τους ραδιοφωνικούς σταθμούς να γιορτάσουν τη 10η επέτειο της εκδήλωσης αυτής και τα περισσότερα από 110 χρόνια ραδιοφώνου».

Η αρχική πρόταση της Ισπανικής Ακαδημίας Ραδιοφώνου ήταν να τιμάται η παγκόσμια μέρα ραδιοφώνου την 30^η του Οκτώβρη ως ανάμνηση της  ιστορικής εκπομπής «Ο πόλεμος των κόσμων» την οποία παρουσίαζε ο Orson Welles (1938).  Ωστόσο επικράτησε η 13^η Φλεβάρη, καθώς αυτή ήταν η ημερομηνία που λειτούργησε για πρώτη φορά το ραδιόφωνο του ΟΗΕ το 1946.

Η Παγκόσμια ημέρα ραδιοφώνου σκοπεύει στον εορτασμό του ραδιοφώνου ως Μέσου μαζικής επικοινωνίας, στην βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των ραδιοφωνικών οργανισμών διεθνώς και στην προώθηση της πρόσβασης στην πληροφορία και την ελευθερία της έκφρασης.

Η ζωή περνάει από το ραδιόφωνο

Αν αναλογιστούμε και υπολογίσουμε πόσες ώρες και σε  πόσα σημεία ακούμε καθημερινά ραδιόφωνο στη ζωή μας, ακόμα και στην εποχή μας που η τεχνολογία εξελίσσεται ταχύτατα, θα εκπλαγούμε. Ειδήσεις, τραγούδια, ιστορίες, θεατρικά έργα και συνεντεύξεις για κάθε είδους ζήτημα  ακούγονται καθημερινά μέσω του ραδιοφώνου σε σπίτια, αυτοκίνητα και κάθε είδους μέσο μαζικής μεταφοράς, όπως και σε κάθε λογής καταστήματα.

Ακόμα κι αν κανείς περπατά στο δρόμο, οπουδήποτε στην πόλη, θα ακούσει κάποια στιγμή μουσικές και ραδιοφωνικές φωνές να έρχονται από τα διερχόμενα αυτοκίνητα, τα ανοιχτά παράθυρα των σπιτιών, η ακόμα και από άλλους πεζούς. Όπου υπάρχουν άνθρωποι υπάρχουν και ραδιόφωνα, ακόμη και στην πιο απομακρυσμένη, κρυφή παραλία ή στους αγρούς.

110 χρόνια ιστορία

Η ιστορία του ραδιοφώνου ξεκινά το 1895. Είναι η χρονιά που ο Guglielmo Marconi επιτυγχάνει για πρώτη φορά, μετά από μελέτη και αρκετές δοκιμές, ραδιοφωνική μετάδοση. Μέχρι τότε η ασύρματη επικοινωνία χρησιμοποιούνταν μόνο στις ένοπλες δυνάμεις και όχι ως τρόπος μετάδοσης ενημέρωσης  ή ψυχαγωγίας. Σταδιακά, όμως, η βιομηχανία και το κοινό αντιλήφθηκαν την σπουδαιότητα και την δύναμη του μέσου.

Η πρώτη μετάδοση με μουσική και λόγο έλαβε χώρα την παραμονή των Χριστουγέννων του 1906 από τον Reginald Aubrey Fessenden, πρωτοπόρο της Αμερικάνικης ραδιοφωνίας. Μια εκτέλεση με βιολί του «Holy Night» του Gounod, περικοπές  του Ευαγγελίου του Αγίου Λουκά κι ένας χαιρετισμός για τη γιορτή των Χριστουγέννων από τον ίδιο τον Fessenden, περιλαμβανόταν στην πρώτη αυτή μετάδοση η οποία έφτασε μέχρι τα πλοία που βρισκόταν περί τα  100 μίλια μακριά.

Το 1907 ο Lee de Forest, επίσης Αμερικάνος, έθεσε σε εφαρμογή την ηλεκτρονική λυχνία κενού κι έτσι κατέστη εφικτή η ανάπτυξη των σύγχρονων ηλεκτρονικών επικοινωνιών. Η λυχνία αργότερα αντικαταστάθηκε από το τρανζίστορ. Ο Forest ήταν επίσης, αυτός που κατάφερε να μεταδώσει μια ολόκληρη οπερέτα από τη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης το 1910, στην οποία πρωταγωνιστούσε ο Enrico Caruso.

Το 1908 η Daily Express του Δουβλίνου ανέθεσε στον Marconi να μεταδώσει ρεπορτάζ για τις λεμβοδρομίες του Kingstown. Η μετάδοση έγινε με αλφάβητο Morse, και θεωρήθηκε τότε σπουδαίο επίτευγμα.

Το 1912 οι «υπόγειοι ραδιοερασιτέχνες» κατάφεραν να ψηφιστεί ο Ραδιοφωνικός Κανονισμός, μέσω του οποίου θεσπίστηκε η  χορήγηση των ραδιοφωνικών αδειών.

Το 1916 ο Marconi πραγματοποίησε τις πρώτες πειραματικές εκπομπές ραδιοφωνίας και κατασκεύασε πειραματικά τους πρώτους VHF ραδιοφωνικούς δέκτες. Την ίδια χρονιά ο David Sarnof ο οποίος είχε οραματιστεί τα οικιακά ραδιόφωνα κατέθεσε το μέμο του με τίτλο «Radio Music Βοx» στον Μαρκόνι και την ομάδα του.

Το 1919 αρχίζουν να μεταδίδονται  οι πρώτες κανονικές εκπομπές, στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη.

Το 1920 άρχισε  να λειτουργεί στο Πίτσμπουργκ ο πρώτος εμπορικός ραδιοφωνικός σταθμός κατασκευής WESTINGHOUSE.

Το 1921 άρχισαν να μεταδίδονται τα πρώτα αθλητικά γεγονότα, όπως αγώνες μποξ, τένις και μπέιζμπολ. Την ίδια χρονιά, ιδρύονται οκτώ ραδιοφωνικοί σταθμοί στις ΗΠΑ και κυκλοφορούν για πρώτη φορά στην αγορά τα ηλεκτρικά μεγάφωνα που ενισχύουν την ένταση του  ήχου. Επίσης μεταδίδεται ζωντανά στην Αμερική το ματς ανάμεσα στον Jack Demsey και τον George Carpadie, δύο θρύλους της πυγμαχίας,  Το συγκεκριμένο ματς το ακούν περί τα 300.000 άτομα.

Το 1922 μεταδίδεται ραδιοφωνικά ολόκληρος ποδοσφαιρικός αγώνας. Εκείνη την εποχή  υπήρχαν στις ΗΠΑ 100.000 ραδιοφωνικές συσκευές κατά προσέγγιση.

Το 1924 υπάρχουν περίπου τρία εκατομμύρια ραδιοφωνικές συσκευές στις Ηνωμένες Πολιτείες και  στο Βερολίνο ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός με το σύνθημα: «Ραδιόφωνο για όλους!» είναι γεγονός. Το ίδιο διάστημα λειτουργούν σχεδόν ταυτόχρονα ραδιοφωνικοί σταθμοί στο Αμβούργο, τη Λειψία, το Μόναχο και τη Στουτγάρδη.

Το 1925 κατασκευάστηκε  το χωνί της Gecophone το οποίο ήταν η πρώτη ευρέως διαθέσιμη ραδιοφωνική συσκευή ενίσχυσης ήχου που  επέτρεπε  να ακούν ραδιόφωνο πολλά άτομα μαζί. Η εφεύρεση ήταν σπουδαία καθώς τα ραδιόφωνα εκείνη την εποχή κόστιζαν μια περιουσία ενώ το ενδιαφέρον  για τις ραδιοφωνικές εκπομπές ήταν τεράστιο. Έτσι μια απλή ραδιοφωνική ακρόαση εύκολα μπορούσε να μετατραπεί σε μαζική κοινωνική εκδήλωση.

Το 1925 ιδρύεται στη Βέρνη η Διεθνής Ένωση Ραδιοφωνίας και το 1926 οι ακροατές ραδιοφώνου στη Βρετανία φθάνουν σχεδόν τα δύο εκατομμύρια. Την ίδια εποχή υπολογίζεται ότι  στην Ελλάδα  λειτουργούν περίπου 200 ραδιόφωνα, από  τα οποία, ελλείψει ελληνικού ραδιοφωνικού σταθμού, ακούν ξένους σταθμούς.

Το 1928 διαμορφώνεται η συχνότητα (FΜ) και η ποιότητα ήχου βελτιώνεται. Από το 1930 και μετά σε πολλές χώρες του κόσμου οι άνθρωποι είχαν την δυνατότητα να ακούν ειδήσεις, θεατρικές παραστάσεις και διασκευές μυθιστορημάτων από χιλιάδες μίλια μακριά.

Το 1938 ο Orson Welles μετέδωσε σε ραδιοφωνικό σταθμό της Αμερικής μία διασκευή του μυθιστορήματος του H. G. Welles «Ο Πόλεμος των Κόσμων». Το  θέμα  του μυθιστορήματος ήταν η εισβολή  Αρειανών στη γη και ήταν τόσο πετυχημένη η ραδιοσκηνοθεσία, που αρκετοί πίστεψαν ότι ήταν δελτίο ειδήσεων. Μάλιστα κάποιοι ακροατές, πείστηκαν τόσο πολύ που  έφτασαν στο σημείο να φτιάξουν πρόχειρα καταφύγια και να οπλιστούν για να αντιμετωπίσουν τους «εισβολείς».

Το 1940 το ραδιόφωνο έχει αρχίσει να κατακτά  πλέον ολόκληρο τον κόσμο. Το 1947 οι Walter Brattain, John Bardeen και William Shockley εφευρίσκουν το τρανζίστορ. Το 1948 η  Bell ανακοινώνει την εφεύρεση του τρανζίστορ που, από  το 1950 και μετά, προκαλεί τεράστιες αλλαγές  στην βιομηχανία των ηλεκτρονικών, αφού ήταν πλέον εφικτό  να κατασκευαστούν μικρότερα και φθηνότερα ραδιόφωνα και μάλιστα στο κόστος παραγωγής τους.

Το 1950 ιδρύθηκε  η «Ευρωπαϊκή Ένωση Ραδιοφωνίας» αναλαμβάνοντας την προστασία των δικαιωμάτων των διάφορων εθνικών συμφωνιών σχετικά με λειτουργικά θέματα της ραδιοφωνίας. Από το 1951 η διάδοση του ραδιοφώνου είναι τεράστια και ταχύτατη. Το 1958 αρχίζουν να κατασκευάζονται  οι πρώτοι στερεοφωνικοί δίσκοι.

Το 1960 υπάρχουν περί τα  350 εκατομμύρια ραδιοδέκτες σε όλο τον κόσμο, το 1970  περί τα 750 εκατομμύρια  και το 1980 υπάρχουν περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο ραδιοδέκτες παγκοσμίως. Ωστόσο η τηλεόραση έχει κάνει ήδη την εμφάνισή της και το ραδιόφωνο αρχίζει σταδιακά να παραγκωνίζεται. Παρόλα αυτά η δημοφιλία του παραμένει.

Το ραδιόφωνο στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η πρώτη προσπάθεια εγκατάστασης ραδιοφωνικού πομπού έγινε το 1923 και στα χρόνια που ακολούθησαν έλαβαν χώρα πολλοί πειραματισμοί. Το 1928 με πρωτοβουλία του ιδιώτη ραδιοηλεκτρολόγου Χρήστου Τσιγγιρίδη  εξέπεμψε στην Θεσσαλονίκη ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, ο οποίος λειτούργησε για είκοσι  χρόνια.

Το 1938 εγκαινιάστηκε από τον τότε βασιλιά Γεώργιο Β΄ ο πρώτος εθνικός ραδιοφωνικός σταθμός στην Αθήνα και  το 1945 ιδρύθηκε το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ) το οποίο και ανέλαβε την ευθύνη της λειτουργίας του σταθμού. Μετά  την απελευθέρωση ιδρύθηκαν επιπλέον σταθμοί σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και υπάγονταν στην ΕΙΡ. Επίσης,  υπό τη δικαιοδοσία των ενόπλων δυνάμεων, δημιουργήθηκαν  αρκετοί στρατιωτικοί σταθμοί  όπως η ΥΕΝΕΔ.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970,η ραδιοπειρατία άρχισε να κάνει την εμφάνισή της και κατακλύζονται από ερασιτέχνες η μπάντα των μεσαίων, αλλά και  η ζώνη των FΜ. Οι ραδιοπειρατές εξέπεμπαν  διάφορα προγράμματα αντιδρώντας για το ραδιοφωνικό μονοπώλιο της κρατικής ραδιοφωνίας. Επίσης, το 1973, κατασκεύασαν ραδιοσταθμό και οι φοιτητές του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου κατά τη διάρκεια της εξέγερσης εναντίον της Χούντας.

Η χώρα μας διαθέτει μουσεία ραδιοφώνου όπου οι  λάτρεις του είδους και της πλούσιας ιστορίας του, μπορούν να επισκεφτούν και να  εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους: Το Μουσείο ραδιοφωνίας Θεσσαλονίκης, το μουσείο ραδιοφώνου «Αντώνης Ταβάνης» στο χωριό Λαύκος Νοτίου Πηλίου, το Μουσείο Ραδιοφώνου, Ασυρμάτου και τηλεπικοινωνιακού υλικού στο Αργοστόλι και  το μουσείο ραδιοφωνίας Λαμίας.

Το μαγικό κουτί των αναμνήσεών μας

Πριν την εμφάνιση του mp3 και του youtube,  το ραδιόφωνο υπήρξε για χρόνια η ψυχαγωγία, η καταφυγή και συχνά η παρέα για τους νέους ανθρώπους και όχι μόνο ασφαλώς. Μέσω ραδιοφώνου γινόταν συχνά το φλερτ, με ευφάνταστες και τρυφερές αφιερώσεις ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια συνοδεία τραγουδιών, εκφρασμένες από την αισθαντική φωνή ενός εκφωνητή. Στους ραδιοφωνικούς σταθμούς «έσπαγαν» τα τηλέφωνα καθημερινά από τους ερωτευμένους. Οι φάρσες, οι εξομολογήσεις, τα σχόλια επί παντός επιστητού  και οι κάθε είδους προσκλήσεις και ανακοινώσεις γίνονταν μέσω του ραδιοφώνου. Σε μια εποχή πιο αθώα και σίγουρα πιο ρομαντική, όπου δεν υπήρχε το messenger, τα status, τα tweets, τα tags και τα hashtags, ούτε ο καταιγισμός των εικόνων και η παράνοια του φαίνεσθαι, το ραδιόφωνο ήταν η συντροφιά των ανθρώπων.

Τότε που περιμέναμε με αγωνία και το δάχτυλο κολλημένο στο κουμπί του rec να γράψουμε ένα αγαπημένο τραγούδι σε κασέτα, που περιμέναμε να ακούσουμε την αφιέρωση που παραγγείλαμε, η αν θα αφιερώσει κάποιος άλλος και σε μας δυο λέξεις κι ένα τραγούδι. Εκείνη την εποχή που στήναμε αυτί ν’ ακούσουμε τίτλους τραγουδιών και συγκροτήματα, και σημειώναμε στίχους σε λευκώματα.

Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι εκφωνητές έγιναν  οι καλύτεροι ακροατές μοναχικών ανδρών και γυναικών που θέλαν να μιλήσουν σε κάποιον και ούτε ήταν λίγες οι φορές που συμβούλεψαν αγόρια και κορίτσια στα προβλήματα της δύσκολης εφηβείας που μοιάζουν αδιέξοδα. Ποιος ξέρει πόσες φορές κάποιος εκφωνητής έσωσε ή ανακούφισε κάποιον ακροατή με τα λόγια του σε μια δύσκολη κατάσταση, ή πόσες φορές νανούρισε κάποιον άγρυπνο.

Αλλά και σε στιγμές παρέας και κεφιού, σε σπίτια γιορτινά, σε υπαίθρια πανηγύρια, σε γλέντια πασχαλινά σε αυλές και σε κάθε είδους χαρούμενη συγκυρία πάντα κάπου ανάμεσα στους ανθρώπους υπήρχε, και ευτυχώς ακόμη υπάρχει, ένα ραδιόφωνο.

Στις σκηνές των campings, στα διάφορα «πηγαδάκια» σε πάρκα, πλατείες και παραλίες, δίπλα στο καλάμι ενός ψαρά, στο κλαδί ενός ελαιόδεντρου, πάνω σ’ ένα μισοτελειωμένο  σκαρί ή  μια μισοχτισμένη πεζούλα, στο τραπέζι της κουζίνας, στο κομοδίνο ενός μοναχικού, στον πάγκο ή το τιμόνι μιας νυχτερινής, ατέλειωτης βάρδιας, σ’ ένα  μακρύ ταξίδι σιωπής  ή μια φασαριόζικη  εκδρομή, πάντα, ακούγεται η φωνή κάποιου εκφωνητή ή ένα τραγούδι.

Βάλε το ραδιόφωνο

Για περιγραφές αγώνων χωρίς ανάσα, για την ώρα στον επόμενο τόνο, για ένα τραγούδι ξεχασμένο που θα αναβιώσει εικόνες και συναισθήματα που ήταν καιρό «θαμμένα», για τις παράξενες ειδήσεις του κόσμου και τι καιρό θα κάνει,  για τα χρηστικά της κάθε μέρας και τα νέα, για μια άποψη που θα σε βοηθήσει να αποφασίσεις και γιατί αν γίνει διακοπή ρεύματος δουλεύει και με μπαταρίες, μα και για άλλους χίλιους λόγους, όπως ότι η έλλειψη εικόνας εξάπτει τη φαντασία και αυξάνει τη συγκέντρωση,  βάλε ραδιόφωνο. Είναι ένα παγκόσμιο βιβλίο με φωνή, που δεν έχει τέλος και έχει πάντα ενδιαφέρον για όλους.

Παρακάτω, μπορείτε να ακούσετε μια ιστορία με ένα σπουδαίο μήνυμα και να θυμηθείτε πως είναι να ακούει κανείς, χωρίς να βλέπει. Κάπως έτσι είναι το ραδιόφωνο. Κλείνεις τα μάτια και απλά ακούς. Οι εικόνες έρχονται μετά, και το μαγικό είναι ότι είναι ξεχωριστές για τον καθένα.

About Post Author

Στάθης Παπούλιας

Δημοσιογράφος

See author's posts